
Przewodnik po polskiej
muzyce sakralnej
Marcin Tadeusz Łukaszewski
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Sławomir Czarnecki
SŁAWOMIR CZARNECKI, urodzony 23 lipca 1949 w Jeleniej Górze. Kompozytor, pedagog, animator i organizator życia muzycznego.
Jest absolwentem Państwowej Szkoły Muzycznej I i II st. w Częstochowie, w klasie fortepianu Aliny Jędrzczak. W latach 1969-1974 studiował w PWSM w Warszawie (obecnie Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina) kompozycję u Piotra Perkowskiego i Romualda Twardowskiego, a w latach 1980-1981, będąc stypendystą Rządu Francuskiego, uzupełniał studia u Oliviera Messiaena w Paryżu.
Od zakończenia studiów jest nauczycielem przedmiotów teoretycznych i prowadzi propedeutykę kompozycji w PSM II st. im. Józefa Elsnera w Warszawie, a w latach 1989-1992 był wicedyrektorem szkoły. Wykształcił wielu młodych kompozytorów, którzy później zostali absolwentami akademii muzycznych i zdobywają laury na konkursach kompozytorskich (są to m.in. Miłosz Bembinow, Jan Duszyński, Bartosz Kowalski-Banasewicz, Krzysztof Kozłowski, Maciej Kubera, Andrzej Kwieciński, Michał Łukasz Niżyński, Tomasz Obertyn, Artur Słotwiński). Działa też jako energiczny organizator i społecznik – był jednym z inicjatorów festiwalu „Uczniowskie Forum Muzyczne”, organizowanego od 1996 przy PSM im. J. Elsnera, podczas którego prezentowane są utwory uczniów i absolwentów szkoły. W 2001 uzyskał stopień zawodowy nauczyciela dyplomowanego, a w 2006 uzyskał stopień doktora habilitowanego sztuki muzycznej w dyscyplinie artystycznej kompozycja i teoria muzyki na Wydziale Kompozycji, Teorii Muzyki, Rytmiki i Edukacji Artystycznej Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi. Od 2006 jest profesorem na Wydziale Edukacji Muzycznej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. W 2012 otrzymał tytuł naukowy profesora sztuk muzycznych.
Od czasu ukończenia studiów Czarnecki zyskał międzynarodową renomę jako kompozytor, zdobywając szereg nagród i wyróżnień, mając wykonania na wielu prestiżowych festiwalach w kraju i za granicą. Jego utwory znajdują się w repertuarze takich wykonawców, jak skrzypkowie Krzysztof i Jakub Jakowiczowie, altowiolista Lech Bałaban, wiolonczelista Tomasz Strahl, Orkiestra Kameralna Filharmonii Narodowej w Warszawie, Orkiestra Amadeus pod dyrekcją Agnieszki Duczmal, Orkiestra Barokowa Concerto Avenna, Orkiestra Camerata Impuls z Katowic, Orkiestra Kameralna im. Z. Brzewskiego, Schola Cantorum Thorunensis oraz Polski Chór Kameralny pod dyrekcją Jana Łukaszewskiego. Kompozycje Czarneckiego opublikowało Wydawnictwo Agencji Autorskiej, Polskie Wydawnictwo Muzyczne oraz Wydawnictwo TONOS z Darmstadtu. Jego utwory zostały nagrane na płyty CD przez Polskie Nagrania, Acte Préalable i przez Polskie Radio.
Jest laureatem licznych nagród na krajowych i zagranicznych konkursach kompozytorskich oraz wielu odznaczeń państwowych. Należą do nich: 1973 – I nagroda na konkursie kompozytorskim twórczości pedagogicznej we Wrocławiu za Koncert fortepianowy dla młodzieży nr 1, 1975 – II nagroda na Konkursie Kompozytorskim IX Festiwalu Pianistyki Polskiej w Słupsku za Concertino per pianoforte e orchestra, 1976 – I nagroda na Konkursie Młodych ZKP za Gradito per orchestra, 1980 – nagroda miasta Darmstadt na konkursie Chopin-Gesellschaft za Symphonie concertante per pianoforte e orchestra, 1980 – wyróżnienie na XIX Concorso Internazionale di Composizione „Premio Cittá di Trieste” za Concerto pesante per tuba e orchestra, 1982 – I nagroda na Konkursie Oddziału Warszawskiego ZKP za utwór Intrada, Elegia i Postludium na organy, 1985 – I nagroda na Konkursie Oddziału Warszawskiego ZKP za Pieśni Orfeusza na kontratenor, flet, obój i harfę, 1986 – nagroda im. Valentino Bucchiego w Rzymie za Leśne wędrówki – 5 utworów na fortepian dla dzieci, 1992 – III nagroda na Konkursie Kompozytorskim im. K. Szymanowskiego za Muzykę z Zawratu na kontrabas i fortepian, 1996 – Srebrny Krzyż Zasługi, 1997 – I nagroda na Konkursie Kompozytorskim im. K. Szymanowskiego za Hombark Concerto per violino e archi, 1997 – nagroda miasta Gdańska na konkursie kompozytorskim zorganizowanym z okazji 1000-lecia Gdańska za Hymnus Gedanensis – poemat symfoniczny na chór mieszany i wielką orkiestrę symfoniczną, 2004 – Medal Komisji Edukacji Narodowej, 2006 – Odznaka „Zasłużony dla kultury polskiej”, 2009 – Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, 2019 – Złoty Krzyż Zasługi.
Jest członkiem Związku Kompozytorów Polskich (od 2011 prezesem Oddziału Warszawskiego ZKP, w 2014 z jego inicjatywy utworzono przy Oddziale Fundację Spotkania Muzyczne), Stowarzyszenia Autorów ZAiKS oraz Towarzystwa Muzycznego im. K. Szymanowskiego (pełnił funkcję wiceprezesa, obecnie członek Zarządu).
O TWÓRCZOŚCI RELIGIJNEJ
Twórczość o tematyce religijnej Czarneckiego jest bogata i zróżnicowana. Pod względem muzycznym jest nakierowana na związki z tradycją i czytelny przekaz słowa. Z tych założeń wynikają neotonalne współbrzmienia, prostota wypowiedzi, a przy tym uzyskanie szczególnego klimatu wyrazowego, dzięki któremu dzieło muzyczne staje się swoistą modlitwą.
Komponując utwory o tematyce religijnej Sławomir Czarnecki kieruje się zasadą wyznawaną przez Oliviera Messiaena. Na pytanie Zofii Stopińskiej „jakie wartości preferował w twórczości Olivier Messiaen?” kompozytor tak odpowiedział: „Dla Mistrza ważny był przekaz emocjonalny. Każdy utwór musi coś wyrażać. Pamiętam, że wtedy pisałem Magnificat na sopran, chór i orkiestrę. Myślałem o nowoczesnym utworze, próbowałem traktować chór niemal sonorystycznie – i to spotkało się z krytyką Messiaena. Twierdził, że łaciński tekst religijny o tak wielkim znaczeniu kulturowym i religijnym nie powinien być kanwą do eksperymentów brzmieniowych. Tekst musi być czytelny dla publiczności. Brzmienia muszą być klarowne. Duże znaczenie ma także umiejętne prowadzenie dźwięków w dolnych partiach, co daje podstawę do uzyskania dobrego brzmienia harmonicznego. Oczywiście, zastosowałem się do tych uwag wówczas i pamiętam o nich zawsze, komponując”[1].
Do ważniejszych dzieł o tematyce religijnej Sławomira Czarneckiego należą m.in.: Magnificat op. 34 nr 1 per soprano, coro e orchestra, Msza Jasnogórska op. 37, Vesperae in exaltatione Sanctae Crucis op. 50 na tenor, bas, chór i 10 instrumentów dętych, Te Deum Polskie op. 59 na sopran, tenor, bas, chór i orkiestrę, a także liczne utwory na chór mieszany a cappella, wśród nich Antyfony op. 47 (1999-2019), Corona Mariae – Hymni in honorem Beatae Mariae Virginis Regina Poloniae op. 45 (2005-2018), Modlitwy papieskie op. 48 (2008-2010), Hymnus in honorem Sanctis op. 49 (2009-2014). Wybrane utwory chóralne znalazły się na płycie nagranej przez zespół Schola Cantorum Thorunensis pod dyrekcją Pawła Głowińskiego (Acte Préalable), a premiera tej płyty miała miejsce 10 maja 2015 w Bazylice pw. Świętego Krzyża w Warszawie podczas festiwalu XXIX Warszawskie Spotkania Muzyczne.
Wśród dzieł instrumentalnych o inspiracjach religijnych zwraca uwagę Via Crucis per organo op. 31. Intytulacja i obsada tego utworu mogą budzić skojarzenia (i być może sam kompozytor zainspirował się) z Le Chemin de la Croix na organy Marcela Dupré.
Sławomir Czarnecki w swoich utworach chętnie nawiązuje do tradycji muzycznej. Nie epatuje dwudziestowiecznymi technikami kompozytorskimi. Jego muzyka jest komunikatywna, adresowana do szerokiego grona odbiorców. Kompozytor podkreśla ważną rolę chorału gregoriańskiego w swojej muzyce jako źródła inspiracji: „W muzyce religijnej inspiruje mnie chorał gregoriański i słychać to już w Mszy Jasnogórskiej. Moje Nieszpory na Święto Podwyższenia Krzyża zawierają kompendium tego, co działo się w muzyce wokalnej, od chorału gregoriańskiego, poprzez organum, elementy Ars Nova, polichóralność renesansową, a w dramatycznych momentach ostre brzmienia współczesne – sekundowe, trytonowe, nonowe[2]”.
W 2017 r. na Jasnej Górze twórca obchodził jubileusz 50-lecia pracy artystycznej. Zabrzmiała wówczas jego Msza Jasnogórska. O swoich związkach z Jasną Górą tak mówił: „Pierwszy utwór zaprezentowałem właśnie tu, na Jasnej Górze, 50 lat temu […]. Była to mała, drobna kompozycja Canzona da chiesa na skrzypce i organy […]. Ten utwór sobie zachowałem i stał się on kompozycją numer 1. Teraz po tych 50 latach zamykam wszystko klamrą. Znowu okazuje się, że tak się losy potoczyły, albo Pan Bóg pokierował i Matka Boża, że znowu jestem na Jasnej Górze, już z dużym dziełem, z Mszą Jasnogórską […] i okazało się, że jest to realne”[3].
[1] Lubię uczyć, ale jestem przede wszystkim kompozytorem. Z prof. Sławomirem Czarneckim rozmawiała Zofia Stopińska 14 marca 2019 roku w Warszawie, [w:] Klasyka na Podkarpaciu, https://www.klasyka-podkarpacie.pl/wywiady/item/1820-lubie-uczyc-ale-jestem-przede-wszystkim-kompozytorem, dostęp: 17.07.2020.
[2] Tamże.
[3] S. Tomoń, Jubileusz pracy twórczej Prof. Sławomira Czarneckiego, 13.10.2017, http://www.jasnagora.com/news.php?ID=11462, dostęp: 17.07.2020.


