
Przewodnik po polskiej
muzyce sakralnej
Marcin Tadeusz Łukaszewski
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Józef Świder
JÓZEF ŚWIDER, urodzony 19 sierpnia 1930 w Czechowicach-Dziedzicach, zmarły 22 maja 2014 w Katowicach. Kompozytor, teoretyk muzyki, pianista i pedagog.
W latach 1949-1955 studiował w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (obecnie Akademia Muzyczna im. K. Szymanowskiego) w Katowicach: teorię muzyki u Adama Mitschy (dyplom 1953), grę fortepianową u Stefanii Allinówny (dyplom 1954), kompozycję u Bolesława Woytowicza (dyplom 1955), pod opieką którego odbył następnie studia aspiranckie w Krakowie. Studia uzupełniał w 1966 r. jako stypendysta Rządu Włoskiego u Goffredo Petrassiego w Accademia di Santa Cecilia w Rzymie.
Pracował w liceach muzycznych w Bielsku-Białej (1953-1955) i Katowicach (1953-1961). W latach 1952-2006 prowadził działalność pedagogiczną w Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego (wcześniej PWSM) w Katowicach (od 1979 na stanowisku profesora nadzwyczajnego, od 1988 profesora zwyczajnego). Prowadził klasę kompozycji oraz uczył przedmiotów teoretycznych. Pełnił także szereg rozlicznych funkcji: w latach 1972-1975 – prorektora, w latach 1967-1972, 1975-1987 oraz 1990-1993 – dziekana Wydziału Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki, a w latach 1993-1996 – kierownika Katedry Kompozycji i Teorii Muzyki. Do absolwentów jego klasy kompozycji należą między innymi: Wiesław Cienciała, Andrzej Dziadek, Aleksandra Garbal, Julian Gembalski, Aleksander Lasoń, Jarosław Mamczarski, Bogumiła Mika, Andrzej Mozgała.
Był również profesorem Uniwersytetu Śląskiego – Filii w Cieszynie, gdzie przez 15 lat (1985-1999) pełnił funkcję kierownika Instytutu Pedagogiki Muzycznej. Od 1984 r. był profesorem w Podyplomowym Studium Chórmistrzowskim przy Akademii Muzycznej im. F. Nowowiejskiego w Bydgoszczy, a od 1996 r. kierownikiem tego studium. Wykładał ponadto na kursach i seminariach dla dyrygentów chóralnych i instruktorów muzycznych. W latach 1982-1985 był członkiem Rady Wyższego Szkolnictwa Artystycznego.
Wielokrotnie pełnił funkcję jurora podczas konkursów chóralnych i kompozytorskich, w tym zwłaszcza Ogólnopolskiego Turnieju Chórów „Legnica Cantat”. Był członkiem Związku Kompozytorów Polskich, Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, a w latach 70. przez kilka lat był dyrektorem artystycznym Śląskiego Związku Chórów i Orkiestr.
Jest laureatem szeregu nagród i odznaczeń państwowych: 1964 – II nagroda na Ogólnopolskim Konkursie Kompozytorskim za kantatę Pieśń o Ojczyźnie; 1966 – Srebrna Odznaka „Zasłużonemu w rozwoju województwa śląskiego”; 1968 – Nagroda Wojewódzka za upowszechnianie kultury muzycznej; 1970 – Srebrny Krzyż Zasługi; 1972 – Nagroda Indywidualna Ministra Kultury i Sztuki II stopnia; 1973 – Złoty Krzyż Zasługi; 1975 – Nagroda Indywidualna Ministra Kultury i Sztuki I stopnia; 1977 – odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”; 1979 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski; 1984 – nagroda Festiwalu Polskiej Muzyki Chóralnej; 1985 – nagroda „Orła Białego” na Festiwalu Pieśni o Ojczyźnie w Kraśniku; 1986 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci; 1986 – nagroda radiowa im. S. Ligonia; 1986 – Nagroda Rektora I stopnia; 1990 – Nagroda Rektora II stopnia; 1986 – puchar „Śląskiej Polihymnii” za twórczość chóralną; 1994 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski; 1994 – Nagroda Prezydenta Miasta Katowice; 2001 – Nagroda im. Wojciecha Korfantego nadana przez Związek Górnośląski; 2002 – honorowa nagroda „Srebrna Piszczałka” przyznana przez Prymasa Polski za wybitne osiągnięcia i wkład w rozwój muzyki sakralnej w Polsce. Ponadto została kompozytorowi przyznane: trzykrotnie nagroda województwa katowickiego za twórczość muzyczną, dwukrotnie Nagroda Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci, kilkakrotnie nagroda Ministra Edukacji Narodowej za działalność pedagogiczną oraz Złota Odznaka „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego”.
O TWÓRCZOŚCI O TEMATYCE RELIGIJNEJ
Józef Świder był jednym z najpłodniejszych twórców muzyki chóralnej. Chóry chętnie sięgają po jego atrakcyjne brzmieniowo utwory o niewysokim stopniu trudności, konsekwentnie tonalne, z ducha romantyczne. Jego muzyka odznacza się prostotą wypowiedzi, na ogół czterogłosową fakturą i stosowaniem techniki nota contra notam, jednakże sięgał również po środki wirtuozowskie (widoczne np. w utworach Śląsk śpiewa czy Cantus gloriosus). Kompozytor unikał środków awangardowych. Nie ograniczał się jednakże tylko do pisania dzieł chóralnych – skomponował operę, koncerty instrumentalne (m.in. fortepianowy, gitarowy), symfonię, sięgał także po muzykę kameralną i pieśni.
Najliczniejszą grupą dzieł w dorobku Józefa Świdra są kompozycje na chór mieszany a cappella, z których co najmniej 36 jest o tematyce religijnej. Otwierają tę grupę Czego chcesz od nas, Panie (1977) oraz Cantus gloriosus (1980), jednakże tematyka religijna interesowała kompozytora już wiele lat wcześniej – w 1953 r. skomponował Missa simplex na chór mieszany i organy. Wśród dzieł chóralnych a cappella przeważają kompozycje do łacińskich tekstów liturgicznych, ale sięgał też po teksty poetyckie – popularność zyskały Czego chcesz od nas, Panie ds. Jana Kochanowskiego, Modlitwa ks. Kordeckiego z „Potopu” (1984) do słów Henryka Sienkiewicza, Do kraju tego (Moja piosnka) do słów Cypriana Kamila Norwida czy Kto szuka cię (1987) ds. Leopolda Staffa. Szereg utworów do słów poetów polskich został opublikowany w zbiorczym tomie pt. Dziesięć pieśni do słów poetów polskich na chór mieszany a cappella. Są to następujące utwory do polskich tekstów poetyckich, lecz o tematyce religijnej: Hymn (Krasiński), Modlitwa do Bogarodzicy (Baczyński), Modlitwa żałobna (Czechowicz), Moja piosnka (Norwid), O nietrwałej miłości świata tego (Sęp-Szarzyński), O Wszechmogący Boże (Rej), Oczyść mą duszę, Święty Boże (Wyspiański), Pieśń (Kochanowski), Usta proszą (Herbert), Wierzę (Słowacki).
Wśród łacińskich liczne są utwory do tekstów psalmów (nr 8, 24, 66, 70, 84, 127, 130, 132, 150). Świder napisał kilka cykli mszalnych – na chór a cappella: Missa in re (1990) oraz Missa minima (złożona zaledwie z trzech krótkich cząstek: Kyrie, Sanctus, Agnus Dei), Missa simplex [wersja I] na chór mieszany i organy (1953), Missa brevis na chór mieszany z towarzyszeniem fortepianu lub organów (1993), Missa simplex [wersja II] na chór mieszany i organy (1993), Missa angelica na chór mieszany, sopran solo i orkiestrę smyczkową (1986), Missa festiva na kwartet solistów, chór mieszany i orkiestrę smyczkową (1998).

