Przewodnik po polskiej
muzyce sakralnej
Marcin Tadeusz Łukaszewski
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Andrzej Koszewski
ANDRZEJ KOSZEWSKI, urodzony 26 lipca 1922 w Poznaniu, zmarły 17 lutego 2015 tamże. Kompozytor, muzykolog i pedagog.
Był uczniem Gimnazjum Paderewskiego w Poznaniu. W latach 1945-1950 studiował muzykologię u Adolfa Chybińskiego na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 1946-1948 studiował teorię muzyki, a następnie (1948-1953) kompozycję pod kierunkiem Stefana Bolesława Poradowskiego w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (obecnie Akademia Muzyczna im. I. J. Paderewskiego) w Poznaniu. Po ukończeniu studiów odbywał w latach 1953–1958 aspiranturę w zakresie teorii i kompozycji pod opieką Tadeusza Szeligowskiego w warszawskiej PWSM.
Działalność pedagogiczną Koszewski rozpoczął w 1948 roku, początkowo w poznańskich średnich szkołach muzycznych: Państwowej Średniej Szkole Muzycznej (1948-1961) i w Państwowym Liceum Muzycznym (1950-1963). W PWSM wykładał od 1957 roku, gdzie od 1965 był docentem, od 1978 profesorem nadzwyczajnym, a w 1985 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. W latach 1984-1987 był kierownikiem Katedry Kompozycji i Teorii Muzyki macierzystej Uczelni. Klasę kompozycji prowadził od 1967 roku. Do jego wychowanków należą między innymi: Magdalena Buchwald, Krzesimir Dębski, Marek Jasiński, Jarosław Kordaczuk, Zbigniew Kruczek, Bettina Skrzypczak, Lidia Zielińska. W Uczelni pracował do 1995 roku. Tak wspominał swojego Profesora Krzesimir Dębski: „Takich Profesorów już nie ma, a i wtedy, kiedy ja u Niego studiowałem, był wyjątkowy. Przeniósł do polskich uczelni – za sprawą swoich profesorów – tradycję niemiecką, która polegała na dyscyplinie i porządku. Zawsze powtarzał nam: napisz jedną stronę dziennie, a po trzech miesiącach będziesz miał symfonię. I miał rację”[1].
Andrzej Koszewski prowadził również działalność naukową. Publikował od 1947 roku. W sferze jego zainteresowań znajdowała się początkowo muzyka F. Chopina (głównie walce), której poświęcił rozprawy: Melodyka walców Chopina (PWM, Kraków 1953) i Problemy rytmiczne i agogiczne w walcach Chopina (TiFC-PWM, Warszawa 1958) oraz rozdziały w monografiach wieloautorskich (Das Walzerelement im Schaffen Chopins, [w:] Deutsches Jahrbuch der Musikwissenschaft, vol. V, Edition Peters, Lipsk 1961; Das Wienerische in Chopins Walzern, [w:] Chopin-Jahrbuch, vol. II, Wiedeń 1963; Pierwiastek walcowy w twórczości Chopina, [w:] The Book of the First International Musicological Congress Devoted to the Works of F. Chopin 16th-22nd February 1960, red. Z. Lissa, Warszawa 1963). Artykuły wspomnieniowe poświęcił Tadeuszowi Szeligowskiemu, zajmował się również publicystyką muzyczną na łamach „Ruchu Muzycznego”, publikował w czasopismach naukowych: kwartalniku „Muzyka” i „Monochord: De musica acta, studia et commentarii”. Jedną z ważniejszych jego prac jest podręcznik Materiały do nauki improwizacji fortepianowej (PWSM, Poznań 1968).
Został odznaczony wieloma medalami i nagrodami państwowymi. Należą do nich następujące: 1967 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia, 1973 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia, 1977 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, 1977 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia, 1978 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia, 1982 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia, 1982 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży, 1986 – Medal Komisji Edukacji Narodowej, 1986 – Nagroda Związku Kompozytorów Polskich, 1988 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia, 2003 – Nagroda im. Jerzego Kurczewskiego, 2007 – Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, 2008 – statuetka Złotego Hipolita, przyznawana przez Towarzystwo im. Hipolita Cegielskiego, 2013 – tytuł doktora honoris causa Akademii Muzycznej im. I. J. Paderewskiego w Poznaniu, 2013 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
Andrzej Koszewski był współorganizatorem międzynarodowych festiwali muzyki współczesnej: pierwszej edycji „Poznańskiej Wiosny Muzycznej” (1961) oraz festiwalu „Warszawska Jesień” (od 1973). Od 1949 r. był członkiem Sekcji A – Autorów Dzieł Muzyki Poważnej Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, a od 1953 r. Związku Kompozytorów Polskich. Był również członkiem-założycielem Towarzystwa im. Feliksa Nowowiejskiego w Poznaniu (od 1996).
[1] K. Dębski, [wspomnienie o A. Koszewskim], cyt. za: http://www.paderek.poznan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=63&Itemid=58&lang=en, dostęp: 25.07.2020.
O TWÓRCZOŚCI O TEMATYCE RELIGIJNEJ
Andrzej Koszewski debiutował dwoma utworami instrumentalnymi: Concerto grosso (Suita w dawnym stylu) na orkiestrę smyczkową (1947) i Capriccio na fortepian (1947). Pierwszy utwór na chór mieszany skomponował w 1952 r. – Mazowianka na chór mieszany i od tego czasu chór stał się jednym z jego ulubionych mediów wykonawczych. Zainteresowanie chórem zawdzięcza styczności z chóralistyką od wczesnych lat. W okresie nauki w gimnazjum w latach 1935–1939 śpiewał bowiem w Poznańskim Chórze Archikatedralnym (ks. Wacław Gieburowski – dyrygent).
Początkowo tworzył utwory nawiązujące do folkloru (wspominana Mazowianka, Suita kaszubska na chór mieszany, 1952), świeckie – do różnych tekstów poetyckich lub oparte na wokalizach (np. Muzyka fa-re-mi-do-si na chór mieszany, 1960; La Espero na dwa chóry mieszane, 1963). Folklor pozostał na stałe w sferze jego zainteresowań twórczych. W 1963 r. napisał jedno z najbardziej znanych swoich dzieł chóralnych o tematyce religijnej: Zdrowaś, Królewno Wyborna w trzech wersjach – na chór mieszany, męski, żeński. Jest to kompozycja, po którą najczęściej sięgają polskie zespoły chóralne, będąca stylizacją muzyki dawnej. Do cenionych dzieł tego okresu jest zaliczana kantata Nicolao Copernico dedicatum na trzy chóry mieszane (1966). Jak pisze anonimowy autor biogramu kompozytora na stronie Wydawnictwa Muzycznego „Triangiel”: „Andrzej Koszewski wykształcił odrębny i oryginalny styl kompozytorski, dzięki któremu jego utwory są nieomylnie rozpoznawalne. W jego twórczości chóralnej można wyróżnić cztery główne nurty: folklorystyczny, eksperymentalny, religijny i dziecięcy. Wszystkie one występują równolegle, w niektórych dziełach łącząc się nawet ze sobą, można jednak zaobserwować pewne zmiany kierunku zainteresowań kompozytora w różnych okresach jego działalności twórczej”[1].
Odtąd Koszewski w równym stopniu sięgał zarówno po tematykę świecką, jak i sakralną, a muzyka chóralna stała się obszarem dominującym w jego twórczości. On sam bardzo szybko wysunął się na czoło twórców polskich swego pokolenia, obok Romualda Twardowskiego czy Józefa Świdra. Stał się również kompozytorem, który zreformował podejście do muzyki chóralnej. Jego utwory chóralne są arcydziełami muzyki wokalnej nie tylko pod względem brzmieniowym, lecz także pod względem warsztatowym. Koszewski w swoich utworach eksplorował awangardowe środki techniki kompozytorskiej, z sonoryzmem włącznie; wykorzystywał takie efekty, jak szept, krzyk, gwizd. Do takich kompozycji chóralnych należą m.in.: Ba-no-sche-ro per coro misto (1971-1972), Da fischiare – trzy etiudy na zespół gwiżdżący (1973). Do często wykonywanych dzieł chóralnych powstałych w środkowym okresie twórczości były: Angelus Domini na chór mieszany (1981) i Pax hominibus na dwa chóry mieszane (1982). Z chwilą powołania do życia przez Krzysztofa Pośpiecha i ks. Lucjana Nowakowskiego w Częstochowie Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” Koszewski wszedł w skład Rady Artystyczno-Programowej, a jego utwory o tematyce religijnej nieomal rokrocznie rozbrzmiewały na tym festiwalu. Jednym z dzieł, które wprost nawiązuje do nazwy tego festiwalu jest Missa „Gaude Mater” na chór mieszany (1998). Jednym z ostatnich utworów zmarłego w 2015 r. kompozytora jest Stabat mater na sopran, alt i fortepian lub organy (2011). Koszewski jest również autorem opracowania na chór pięciu pieśni F. Chopina (wyd. Triangiel).
Jego utwory chóralne mają w repertuarze niemal wszystkie zespoły chóralne w Polsce, a także wiele zagranicznych. Wiele z tych dzieł zostało wydanych drukiem przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Wydawnictwa Brevis, Triangiel i inne. Twórczości Andrzeja Koszewskiego została poświęcona V Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polscy Kompozytorzy Muzyki Chóralnej – Andrzej Koszewski, która odbyła się 3 marca 2020 w Akademii Muzycznej im. F. Nowowiejskiego w Bydgoszczy.
[1] Strona internetowa Wydawnictwa „Triangiel”, http://www.triangiel.com/pl/nasi-autorzy/koszewski-andrzej-1922-2015.html, dostęp: 25.07.2020.
