Przewodnik po polskiej
muzyce sakralnej
Marcin Tadeusz Łukaszewski
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Juliusz Łuciuk
JULIUSZ ŁUCIUK, urodzony 1 stycznia 1927 w Brzeźnicy koło Radomska. Kompozytor.
W latach 1947-1952 był studentem muzykologii na Uniwersytecie Jagiellońskim, którą ukończył pod opieką Zdzisława Jachimeckiego. W latach 1947-1956 studiował w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie – teorię muzyki u Aleksandra Frączkiewicza (dyplom w 1955), kompozycję u Stanisława Wiechowicza (dyplom 1956), ponadto fortepian u Sergiusza Nadgryzowskiego i Jana Hoffmana oraz organy u Józefa Chwedczuka. Naukę kontynuował w latach 1958-1959 w Paryżu, gdzie studiował kompozycję u Nadii Boulanger i Maxa Deutscha oraz brał udział w seminariach prowadzonych przez Oliviera Messiaena. W 1959 był uczestnikiem Międzynarodowego Kursu Kompozytorskiego w Darmstadt.
Za twórczość kompozytorską otrzymał wiele nagród. Są to m.in.: 1958 – I nagroda za Szkic symfoniczny nr 4 na orkiestrę (1957) oraz II nagroda za Allegro symfoniczne na orkiestrę (1957) na Konkursie Dyplomantów Kompozycji; 1959 – III nagroda na konkursie kompozytorskim In honorem Sancti Vincenti a Paulo; 1960 – srebrny medal na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Vercelli za Sen kwietny – Pięć pieśni do słów Juliana Przybosia na głos i fortepian (1959); 1962 – Nagroda Radia Niderlandzkiego na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Bilthoven w Holandii za Pour un Ensemble na głos recytujący i 24 instrumenty smyczkowe (1961); 1968 – II nagroda na Konkursie Kompozytorskim im. G. Fitelberga za Poème de Loire – Pięć pieśni francuskich na sopran i orkiestrę symfoniczną (1968); 1971 – wyróżnienie na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim im. Księcia Rainiera III w Monaco; 1972 – II nagroda na Konkursie Telewizji Polskiej; 1972 – wyróżnienie na Konkursie Kompozytorskim im. G. Fitelberga za Skrzydła i ręce na baryton i orkiestrę symfoniczną (1972); 1973 – wyróżnienie na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim im. Księcia Rainiera III w Monaco; 1974 – Prix de Composition Musicale Prince Reinier III de Monaco na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Monaco za Portraits Lyriques na mezzosopran, 2 skrzypiec, wiolonczelę i fortepian (1974); 1975 – wyróżnienie na Konkursie Filharmonii Narodowej; 1982 – II nagroda na Konkursie na Utwór Organowy w Gambaronyo Lago Maggiore w Szwajcarii za Preludia Maryjne na organy (1982); 1984 – III nagroda na Konkursie Episkopatu Polski; 1997 – Nagroda Związku Kompozytorów Polskich;
Jest również laureatem wielu nagród i odznaczeń państwowych: 1967 – Nagroda Premiera za Twórczość dla Dzieci i Młodzieży; 1976 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów za twórczość fortepianową dla dzieci; 1983 – Nagroda im. bł. Brata Alberta za twórczość o tematyce religijnej; 1983 – Nagroda Miasta Krakowa; 1992 – Nagroda Wojewody Krakowskiego; 1995 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki; 1997 – Nagroda Prezydenta Miasta Częstochowy; 1998 – Nagroda Związku Kompozytorów Polskich; 2001 – Order Pro Ecclesia et Pontifice; 2004 – Medal Województwa Małopolskiego; 2004 – Nagroda Specjalna Ministra Kultury; 2015 – Medal „Merentibus” (medal miasta Częstochowy przyznawany najwybitniejszym przedstawicielom świata kultury); 2015 – Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”; 2016 – Medal „Polonia Minoris”; 2019 – honorowe członkostwo Związku Kompozytorów Polskich.
Jego imię nosi Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w Mikluszowicach.
O TWÓRCZOŚCI O TEMATYCE RELIGIJNEJ
Debiutował cyklem Trzech pieśni do słów Leopolda Staffa na sopran i fortepian (1954), kantatą Dzikie wino na sopran, baryton, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną (1955) oraz szeregiem utworów instrumentalnych o kameralnej obsadzie: Capriccio na skrzypce i fortepian (1956), Sonata na fagot i fortepian (1956), Sonata na klarnet i fortepian (1956), Cztery miniatury na fortepian (1957). Pierwszy okres twórczości zamykają trzy utwory orkiestrowe: Szkice symfoniczne (1957), Szkic symfoniczny nr 4 (1957), Allegro symfoniczne (1958).
W późniejszym okresie Łuciuk bardzo silnie zainteresował się sonoryzmem. Nie traktował jednak tej techniki jako „tani” efekt dźwiękowy, lecz jako środek do uzyskania pogłębionej ekspresji. Był pierwszym w Polsce kompozytorem piszącym na fortepian preparowany. W wyniku tych eksperymentów powstały m.in. utwory: Maraton – pantomima na fortepian preparowany (1963), Lirica di timbri na fortepian preparowany (1963), Pacem in terris na głos żeński i fortepian preparowany (1964), Suknia – mimodram na fortepian preparowany i zespół kameralny (1965), Passacaglia na fortepian preparowany (1968). Kompozycje te wykorzystują niemal wyłącznie wnętrze fortepianu, eksplorowane za pomocą pałek perkusyjnych.
Pierwszą kompozycję o tematyce religijnej Łuciuk napisał już w 1959 r., wysyłając mszę na konkurs na mszę łacińską, ogłoszony przez Zgromadzenie Księży Misjonarzy z okazji obchodów 300-lecia śmierci sw. Wincentego a Paulo. W 1974 r. napisał Missa Gratiarum Actione per coro misto. Od tego czasu muzyka religijna coraz częściej interesowała kompozytora, a z czasem stała się dominująca w jego dorobku. Punktem zwrotnym było oratorium Franciszek z Asyżu na sopran, tenor, baryton, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną (1976).
Jednakże Łuciuk nie ograniczał się w ciągu całej swojej aktywności twórczej tylko do jednej, określonej stylistyki czy wybranych technik kompozytorskich. Jego język muzyczny przeszedł ewolucję typową dla wielu kompozytorów polskich XX wieku, a więc od inspiracji neoklasycznych począwszy, poprzez fascynację awangardą, do poszukiwania sobie właściwych rozwiązań warsztatowych opartych o stylistykę neotonalną i neomodalną. W twórczości Łuciuka można odnaleźć utwory przeznaczone na wszystkie rodzaje obsady. W jego dorobku szczególne znaczenie mają także dzieła sceniczne: opera Demiurgos na sopran, alt, tenor, bas, kameralny chór mieszany i orkiestrę kameralną (1967) oraz cztery balety: Niobe – balet-pantomima na chór mieszany i orkiestrę symfoniczną (1962), Śmierć Eurydyki – balet na mezzosopran i małą orkiestrę (1972), Miłość Orfeusza – opera-balet na sopran, mezzosopran, tenor, baryton, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną (1973), Medea – balet na sopran, chór mieszany i orkiestrę kameralną (1975).
Łuciuk, jak wielu ówczesnych twórców polskich, zareagował na wybór kardynała Karola Wojtyły na papieża utworem Pieśń nadziei o papieżu słowiańskim na chór mieszany a cappella (1978). Utwory o tematyce religijnej obejmują w dorobku Łuciuka głównie formy chóralne a cappella oraz wielkie dzieła oratoryjno-kantatowe. Tworzył także pieśni na głos i organy (np. Trzy pieśni pasyjne na sopran i organy, 1982) lub czysto instrumentalne (np. Preludia Maryjne na organy, 1982; Consecrazione na organy solo, 2003). Szczególną popularność przyniosły Łuciukowi liczne utwory chóralne, począwszy od Suity Maryjnej na chór mieszany a cappella (1983) do słów ks. Jana Twardowskiego, w oparciu o którą powstała później Litania polska na solistów, chór mieszany i orkiestrę smyczkową (1984), której ciekawą warstwę słowną tworzą wiersze-modlitwy do Matki Boskiej w różnych polskich sanktuariach, poprzez słynne O, ziemio polska na chór mieszany a cappella (1987). Bardzo popularny wśród chórów jest imitacyjny, efektowny Magnificat per coro misto (1990).
Dzieła związane z postacią św. Jana Pawła II stanowią bardzo ważny wątek w twórczości religijnej Juliusza Łuciuka. Są to utwory o nim samym oraz do pisanych przez niego tekstów. Obok wspomnianych dwóch miniatur: Pieśni nadziei o papieżu słowiańskim na chór mieszany a cappella (1978), któremu to wierszowi Słowackiego przypisywano proroczą wymowę, zapowiadał nastanie na stolicy Piotrowej papieża-Polaka, oraz O, ziemio polska na chór mieszany a cappella (1987), są to: Pielgrzym na chór mieszany (1990) oraz modlitwa liturgiczna za papieża Oremus pro pontifice Joanne Paulo Secundo per coro misto (1992). Natomiast do tekstów Jana Pawła II (i wcześniejszych, pisanych przez Karola Wojtyłę w młodości) należą: Sonet słowiański XV na baryton, chór mieszany i orkiestrę instrumentów dętych (1995), Sonet słowiański IX na chór mieszany (1995), Strumień Boży – oratorium na mezzosopran, baryton, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną do tekstu pierwszej części Tryptyku Rzymskiego Jana Pawła II (2004), Medytacje nad Księgą Rodzaju na progu Kaplicy Sykstyńskiej – oratorium na mezzosopran, baryton i fortepian kolorystyczny do tekstu drugiej części Tryptyku Rzymskiego (2006).
