Przewodnik po polskiej
muzyce sakralnej
Marcin Tadeusz Łukaszewski
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Romuald Twardowski
ROMUALD TWARDOWSKI, urodzony 17 czerwca 1930 w Wilnie. Kompozytor i pedagog.
Dzieciństwo i młodość spędził w Wilnie. Tam pobierał pierwsze lekcje muzyki w zakresie gry na skrzypcach, fortepianie i organach. Był też organistą w wileńskich kościołach, m.in. w uniwersyteckim kościele św. Jana, w kościele Bonifratrów oraz kościele św. Piotra i Pawła. O swoich związkach z Wilnem napisał wiele lat później w Alfabecie Romualda Twardowskiego: „Wilno – Florencja Północy. Wylęgarnia talentów i wielkich osobowości. Tu żyli i dojrzewali Mickiewicz, Słowacki, Syrokomla, Piłsudski, Iłłakowiczówna, Ruszczyc, Bułhak, Miłosz, Ładysz i wiele innych, których nie sposób wyliczyć. Tu w latach okupacji uczyłem się gry na skrzypcach, a później sztuki komponowania […]. Jednak, podobnie jak gród podwawelski, zachowało atmosferę miejsca, w którym działy się rzeczy ważne. Ludność złożona w większości z Polaków, ale i Żydów, Białorusinów i garstki Litwinów żyła zgodnie z duchem tolerancji I Rzeczypospolitej. To wszystko legło w gruzach w roku 1944 po tak zwanym «wyzwoleniu»”.
W latach 1952-1957 Twardowski studiował grę fortepianową i kompozycję w klasie Pawła Tamulianasa i Juliusa Juzeliunasa w Państwowym Konserwatorium Litewskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej w Wilnie. W 1957 kompozytor wraz z matką opuścił Wilno, osiedlając się w Polsce. Tu kontynuował studia kompozytorskie pod kierunkiem Bolesława Woytowicza w latach 1957-1960 w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie. W 1963 studiował kompozycję, a następnie w 1966 chorał gregoriański i polifonię średniowiecza pod kierunkiem Nadii Boulanger w Paryżu. W swoim Alfabecie wyznał po latach: „Do Polaków miała szczególny sentyment. Korespondowałem z nią aż do jej śmierci […]. Była wielką damą europejskiej muzyki”[1].
W latach 1958–1965 uczył fortepianu w PSM I i II st. w Częstochowie, tamże był w latach 1960–1965 recenzentem muzycznym „Życia Częstochowy”. W latach 1972-2008 był wykładowcą w Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina (obecnie uniwersytet) w Warszawie. Uczył czytania partytur, instrumentacji, propedeutyki kompozycji. Jego wychowankiem w zakresie kompozycji był Sławomir Czarnecki, pod jego kierunkiem konsultacje w zakresie kompozycji pobierali Piotr Grinholc i Marcin Dominik Głuch.
Był członkiem i przewodniczącym jury wielu konkursów muzycznych, w tym m.in. takich, jak: Warszawski Międzynarodowy Festiwal Chóralny Varsovia Cantat, Krakowski Międzynarodowy Festiwal Chóralny Cracovia Cantans, Ogólnopolski Festiwal Kolęd i Pastorałek, Konkurs Kompozytorski im. Tadeusza Ochlewskiego, organizowany przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne, czy organizowany przez Instytut Muzyki i Tańca Konkurs Melodie regionalne ziem polskich w opracowaniu, a także podczas wielu konkursów o charakterze regionalnym.
Twardowski zainicjował międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej „Hajnówka”, a w 1983 r. został stałym przewodniczącym jury konkursu towarzyszącego festiwalowi. Zasiadał również w Radzie Artystyczno-Programowej Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” w Częstochowie.
W 2012 r. Państwowej Szkole Muzycznej I stopnia w Puławach nadano imię Romualda Twardowskiego. W tej szkole powołano do istnienia Ogólnopolski Konkurs Instrumentalny im. Romualda Twardowskiego adresowany do uczniów szkół muzycznych st. podstawowego, odbywający się co trzy lata. Pierwsza edycja konkursu odbyła się w 2017 roku, a kompozytor został przewodniczącym jury.
Kompozytor jest autorem barwnych wspomnień pt. Było, nie minęło (Wydawnictwo Pani Twardowska, Warszawa 2000). Członek ZKP i Stowarzyszenia Autorów ZAiKS.
Romuald Twardowski jest laureatem licznych nagród kompozytorskich i odznaczeń państwowych.
[1] R. Twardowski, Alfabet Romualda Twardowskiego, strona internetowa PWM, https://pwm.com.pl/pl/kompozytorzy_i_autorzy/5251/romuald-twardowski/otherinfo.html, dostęp: 14.08.2020.
O MUZYCE O TEMATYCE RELIGIJNEJ
Romuald Twardowski jest autorem co najmniej 70 utworów chóralnych a cappella o tematyce religijnej (wszystkich dzieł chóralnych napisał znacznie więcej, około 120), z czego co najmniej 45 na chór mieszany, pozostałe zaś na chór żeński, męski, chłopięcy oraz jeden utwór na dwa chóry mieszane. Zwraca uwagę zainteresowanie kompozytora zarówno liturgią Cerkwi prawosławnej, jak też Kościoła Rzymskokatolickiego. O swojej fascynacji chórami kompozytor tak wspominał w Alfabecie Romualda Twardowskiego napisanym na zamówienie Polskiego Wydawnictwa Muzycznego w Krakowie: „Z muzyką chóralną związany jestem od początku swojej kariery. Jest tego chyba ze sto tytułów, z których spora część to muzyka cerkiewna. Zapewnia mi ona obecność na całym prawosławnym wschodzie Europy, między innymi na Ukrainie. W Kijowie w roku 2008 miało miejsce prawykonanie mojej obszernej Liturgii św. Jana Chryzostoma. Tam również została nagrana i wydana drukiem. Właściwie wszystko, co skomponowałem na chór, ukazało się w postaci drukowanej. Nieocenione są tu zasługi PWM-u i niemieckiego wydawnictwa Ferrimontana. Być może dzięki ich wsparciu otrzymałem bardzo rzadko przyznawaną nagrodę, czyli «Złotego Triangla» Zachodnioeuropejskiej Federacji Chórów”[1].
Jego utwory chóralne są komunikatywne, nawiązują do tonalności dur-moll, wykazują dużo związków z tradycją, odznaczają się niewygórowanym stopniem trudności, dzięki czemu sięgają po nie chóry amatorskie i akademickie, a nie tylko zespoły profesjonalne. Utwory te odznaczają się lekkością i pogodnym na ogół nastrojem. Po środki awangardowe kompozytor sięgał, acz z umiarem, jedynie we wczesnych kompozycjach. Wypracował jednak własny, wysoce oryginalny język harmoniczny. Dużo w nim związków z tradycją muzyczną, można spotkać nawiązania do śpiewu gregoriańskiego, pieśni kościelnych, a także liczne nawiązania do muzyki cerkiewnej. Twardowski jest jedynym polskim kompozytorem, których w tak licznych dziełach dał się poznać jako autor kompozycji pisanych do tekstów starocerkiewnosłowiańskich. Tacy twórcy, jak Krzysztof Meyer, Krzysztof Meyer czy Paweł Łukaszewski również napisali utwory chóralne należące do nurtu Kościoła prawosławnego, jednakże są to utwory jednostkowe. W dorobku Twardowskiego te kompozycje zajmują istotne miejsce, a wiele z nich było pisanych z myślą o Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce, z którym twórca jest związany od lat osiemdziesiątych XX wieku. Dzięki możliwości prezentacji własnych dzieł na tym festiwalu jego utworami zainteresowały się liczne chóry zza wschodniej granicy.
Twórczość sakralna Twardowskiego obejmuje w znacznej większości utwory na chór mieszany a cappella. Kompozytor sięga po łacińskie teksty liturgiczne, w mniejszym zaś stopniu po teksty świeckie, w tym poetyckie i ludowe. Jest autorem licznych dzieł religijnych z kręgu Kościoła rzymskokatolickiego, które wykonują wszystkie niemal polskie zespoły chóralne.
[1] R. Twardowski, Alfabet Romualda Twardowskiego, strona internetowa PWM, https://pwm.com.pl/pl/kompozytorzy_i_autorzy/5251/romuald-twardowski/otherinfo.html, dostęp: 13.08.2020.