CYPRIAN BAZYLIK z Sieradza (Ciprianus Mathiae Syradensis), urodzony ok. 1535 w Sieradzu, zmarły ok. 1600. Jeden z czołowych kompozytorów polskiego renesansu, obok m.in. Wacława z Szamotuł, Mikołaja Gomółki, Mikołaja Zieleńskiego.

Często o osobach o wielu zainteresowaniach mówi się „człowiek renesansu”. Cyprian Bazylik był w istocie taką postacią: kompozytor, muzyk (członek kapeli dworskiej), pisarz, poeta (posługiwał się mianem „poeta laureatus”), tłumacz, drukarz, kancelista i sekretarz kilku możnowładców. Może w najmniejszym stopniu był kompozytorem, gdyż jego dorobek muzyczny dziś podziwiamy jedynie na przykładzie 12 zachowanych utworów. Sygnował swoje kompozycje tylko inicjałami, na podstawie których badacze polskiego renesansu odcyfrowali, że to właśnie Cyprian jest ich autorem. Niewiele o nim wiemy – nie wiemy nawet, jak wyglądał. Zamieszczone w tym szkicu informacje pochodzą z różnych źródeł, zarówno drukowanych, jak i internetowych i często są one rozbieżne.

Z pochodzenia był mieszczaninem, z czasem – zyskawszy zaufanie Jakuba Heraklidesa Basilikosa – w 1557 został, jak dawniej mawiano, nobilitowany, czyli otrzymał szlachectwo, herb i nazwisko od wzmiankowanego Basilikosa (nadanie to zostało potwierdzone 1 września 1557 przez króla Zygmunta Augusta). Posługiwał się nazwiskiem: Ciprianus Mathiae Syradensis, które możemy tłumaczyć wprost jako Cyprian Maciej Sieradzki.

Ów Basilikos był z pochodzenia Grekiem, rycerzem, ale też awanturnikiem. Historyk Dariusz Milewski pisze o nim, że był: „mętnego pochodzenia XVI-wiecznym awanturnik[iem], który w 1561 r. z pomocą swego polskiego przyjaciela osiągnął tron mołdawski […]. Ów podejrzanej konduity obieżyświat pojawił się w Polsce w połowie lat 50. XVI w., podając się za syna władcy Samos, Jana Heraklidesa. W 1557 r. uczestniczył w wyprawie pozwolskiej Zygmunta Augusta, która zainaugurowała aktywną politykę polsko-litewską wobec Inflant”[1]. Cyprian został ponoć osobistym sekretarzem Basilikosa.

W 1550 (lub w latach 1550-51) studiował (przypuszczalnie teologię) w Akademii Krakowskiej. Tę informację ustalono na podstawie zachowanych akt osobowych tejże Akademii (dzisiejszy Uniwersytet Jagielloński) z 1550 roku, poświadczający, że Cyprian z Sieradza został zaliczony w poczet studentów uczelni. Nic nie wiemy o jego muzycznej edukacji.

W Krakowie Cyprian przeszedł na kalwinizm. W tym kontekście nie dziwi związanie się Bazylika z dworem Mikołaja Radziwiłła Czarnego (księcia herbu Trąby, ur. 4 lutego 1515 w Nieświeżu, zm. 28 lub 29 maja 1565 w Łukiszkach, marszałka wielkiego litewskiego, kanclerza wielkiego litewskiego, wojewody wileńskiego), będącego kalwinem i zarazem głową kalwinów litewskich w Wilnie. Dzięki jego poparciu Cyprian otrzymał posadę w kancelarii Zygmunta Augusta w Wilnie. W 1558 Bazylik wyjechał na Litwę, gdzie został muzykiem i poetą na dworze Mikołaja Radziwiłła w Wilnie, początkowo zatrudnionym w kapeli dworskiej (razem z Wacławem z Szamotuł), a później jako kancelista i tłumacz wydawnictw kalwińskich. Był współpracownikiem muzycznym Jana Zaremby, autora Kancjonału brzeskiego, wydanego w Brześciu w 1558.

Od 1569 roku (lub w tymże roku) Cyprian Bazylik był sekretarzem na dworze wojewody sieradzkiego, Olbrachta Łaskiego. Wstąpił w związek małżeński z córką mieszczanina krakowskiego Stanisława Lerma – Agnieszką i osiadł w Brześciu Litewskim. W latach 1569-1570 był tam właścicielem drukarni poradziwiłłowskiej. Inne źródła podają, że prowadził tę drukarnię w latach 1562-1570 lub 1564-1570, nie wspominając czy był również jej właścicielem. Kierował pracą nad wydrukowaniem w 1563 roku Biblii Brzeskiej, będącej pierwszym w Polsce przekładem Pisma Świętego z języków oryginalnych.

W dniu 25 listopada 1576 od Stefana Batorego otrzymał w użytkowanie ziemię (7 łanów, około 115 hektarów) w królewskiej wsi Moszczona na Podlasiu, a przypuszczalnie w 1582 roku król przekazał mu dożywotnie wójtostwo w Mielniku i w przynależnej doń wsi Orłowo na Podlasiu. 20 lutego 1591 Bazylik zrzekł się prawa do tych włości na rzecz Stanisława Kuczkowskiego. Nie są znane dalsze losy kompozytora ani okoliczności zrzeczenia się majątku.

 

[1] D. Milewski, Przywilej Jana Jakuba Basilikosa Heraklidesa dla Olbrachta Łaskiego, „Saeculum Christianum” 2014, tom 21, s. 291-292.

​