Przewodnik po polskiej
muzyce sakralnej
Marcin Tadeusz Łukaszewski
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Marian Sawa
MARIAN SAWA, urodzony 12 stycznia 1937 w Krasnystawie, zmarły 27 kwietnia 2005 w Warszawie. Kompozytor, organista i pedagog.
Początki edukacji muzycznej zawdzięczał ojcu, który był organistą w Łopienniku na Lubelszczyźnie. W latach 1951-1955 kształcił się w Salezjańskiej Szkole Organistowskiej w Przemyślu. W 1958 r. ukończył Państwową Szkołę Muzyczną II st. im. J. Elsnera w Warszawie w klasie organów Feliksa Rączkowskiego. W latach 1958-1968 odbywał studia w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (dziś Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina) w Warszawie w klasie organów Feliksa Rączkowskiego (dyplom 1963) i w klasie kompozycji Kazimierza Sikorskiego (dyplom 1968). W latach 1956-1966 był organistą w Kościele Garnizonowym (dziś Katedra Polowa Wojska Polskiego) w Warszawie.
Od 1966 r. uczył improwizacji organowej w Państwowej Szkole Muzycznej II st. im. J. Elsnera w Warszawie. Od 1973 r. w PWSM w Warszawie wykładał improwizację organową, harmonię i kontrapunkt. W latach 1992-2003 był wykładowcą w sekcji Muzykologii Kościelnej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego (dawniej ATK), gdzie w Katedrze Wykonawstwa Muzyki Religijnej uczył gry organowej i ćwiczenia z akompaniamentu liturgicznego. Od 2002 r. pracował w Zespole Państwowych Szkół Muzycznych nr 4 im. K. Szymanowskiego w Warszawie.
Jako organista koncertował w kraju (recitale organowe, m.in. w Bytomiu, Białymstoku, Krakowie, Kamieniu Pomorskim, Legnicy, Leżajsku, Łodzi, Warszawie i Władysławowie) oraz za granicą, m.in. w Belgii, Finlandii, Francji, Holandii, Niemczech, Włoszech i w państwach byłego Związku Radzieckiego. Nagrywał dla Acte Préalable, DUX, MTJ, Polonii Records, Polskich Nagrań, Polskich Nagrań Edition, Veritonu, a także dla Polskiego Radia i Telewizji Polskiej. Partnerował wielu artystom, między innymi takim, jak: Jerzy Artysz, Jadwiga Gadulanka, Pola Lipińska, Bernard Ładysz, Anna Malewicz-Madey, Leonard Andrzej Mróz, Wiesław Ochman, Jerzy Połomski, Sława Przybylska, Kazimierz Pustelak, Ryszarda Racewicz, Jadwiga Rappé, Paulos Raptis, Irena Santor, Krystyna Szostek-Radkowa. Przez wiele lat tworzył duet organowy z Mariettą Kruzel-Sosnowską, z którą wykonywał własne utwory pisane na organy dla dwóch wykonawców. Współpracował z następującymi zespołami i instytucjami: Chłopięco-Męski Chór Poznańskie Słowiki, Chór Cantores Minores Wratislavienses, Chór UKSW w Warszawie, Chór Filharmonii Narodowej, Orkiestra Filharmonii Wrocławskiej, Teatr Dramatyczny w Olsztynie, Teatr Dramatyczny w Warszawie, Teatr Polski we Wrocławiu, Teatr Wielki w Warszawie, Warszawska Opera Kameralna, Warszawski Zespół Chorałowy.
Jego utwory były prezentowane w niemal wszystkich krajach świata, m.in. w Belgii, Finlandii, Francji, Holandii, Niemczech, Włoszech, Rosji, krajach byłego Związku Radzieckiego i Stanach Zjednoczonych. Wykonywano je podczas wielu recitali i na festiwalach, m.in. Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” w Częstochowie, Laboratorium Muzyki Współczesnej w Białymstoku, Festiwalu „Wratislavia Cantans”, Conversatorium Organowym w Legnicy, Międzynarodowym Festiwalu „Musica Sacra” w Łodzi, Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Religijnej im. ks. Stanisława Ormińskiego w Rumii, Warszawskich Spotkaniach Muzycznych oraz na wszystkich festiwalach muzyki organowej w kraju, m.in. we Fromborku, Gnieźnie, Kamieniu Pomorskim, Kazimierzu nad Wisłą, Koszalinie, Koronowie, Krakowie, Legnicy, Leżajsku, Lublinie, Łodzi, Morągu, Oliwie, Olsztynie, Pelplinie, Radomiu, Rumii, Poznaniu, Sejnach, Szczecinie, Warszawie i Władysławowie. W Sejnach został zorganizowany festiwal organowy w całości poświęcony jego muzyce.
Utwory organowe Sawy wykonywało wielu czołowych polskich organistów, między innymi: Robert Brodacki, Jan Bokszczanin, Andrzej Chorosiński, Magdalena Czajka, Emilia i Jerzy Dziubińscy, Julian Gembalski, Karol Gołębiowski, Joachim Grubich, Robert Grudzień, Elżbieta Karolak, Jerzy Kukla, Marietta Kruzel-Sosnowska, Jarosław Malanowicz, Stanisław Moryto, Roman Perucki, Józef Serafin, Marta Szoka, Jan Szypowski, Irena Wisełka-Cieślar i wielu innych, w tym także zagranicznych. Kompozycje te były wielokrotnie utworami obowiązkowymi na konkursach organowych. Wiele z nich zostało wydanych drukiem i nagranych na płyty.
Był laureatem wielu nagród i odznaczeń. Są to m.in.: 1969 – I nagroda na Konkursie Młodych Związku Kompozytorów Polskich za utwór Assemblage na orkiestrę (1969), 1975 – Nagroda Ministra Oświaty i Wychowania II st. za wybitne osiągnięcia w pracy dydaktycznej i wychowawczej, 1979 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II st., 1985 – Złoty Krzyż Zasługi, 1987 – III nagroda na Konkursie Kompozytorskim ogłoszonym przez Zarząd Główny Polskiego Związku Chórów i Orkiestr za Dyptyk wiejski na chór mieszany a cappella, 2000 – I nagroda na XV Międzynarodowym Festiwalu Filmów i Multimediów w Niepokalanowie za płytę Marian Sawa – Organ Music I, 2001 – nominacja płyty Marian Sawa – Organ Music II do nagrody „Fryderyk 2001” oraz wiele nagród Komitetu do spraw Radia i Telewizji za piosenki dla dzieci.
Marian Sawa należał do Stowarzyszenia Autorów ZAiKS i Stowarzyszenia Musica Sacra. Wielokrotnie zasiadał w jury konkursów organowych, chóralnych i kompozytorskich. W 2006 r. w Warszawie, w pierwszą rocznicę śmierci kompozytora, powstało Towarzystwo im. Mariana Sawy.
O TWÓRCZOŚCI O TEMATYCE RELIGIJNEJ
Twórczość Mariana Sawy składa się z kilku obszarów, których podstawę tworzy muzyka organowa. Bogaty dorobek twórczy obejmuje kilkaset kompozycji, w tym ponad dwieście na organy. Kompozytor tworzył wielokrotnie na zamówienie wielu polskich zespołów chóralnych. Do jego ważniejszych dzieł o tematyce religijnej należą: Requiem dla uciśnionych na głosy solowe, chór męski i perkusję (1981), Rex pacificus na chór mieszany, organy i 12 trąbek (1994), Tu es Petrus – kantata na głosy solowe, chór mieszany, organy i orkiestrę (1996), Sancta Caecilia – oratorium na sopran solo, chór mieszany, chór chłopięcy, chór męski, dwoje organów, dzwony i smyczki, sł. J. Węcowski (1997), Via Crucis – oratorium na sopran, baryton, głos recytujący, chór mieszany i orkiestrę instrumentów dętych (1999), szereg cykli mszalnych, w tym Missa Claromontana na chór mieszany, organy i kotły (2005). Wśród wielu utworów chóralnych na chór mieszany, męski, żeński, na głosy równe oraz polichóralnych można wskazać m.in. Gloria Tibi Trinitas (1993), Tryptyk maryjny (1995), Salvator mundi (1995), Anima mea (1996), Hymnus Gentis Poloniae Gloria (1996), Salve Regina (1997). Konotacje religijne mają również liczne dzieła organowe, w tym: Dwie partity wielkopostne (1980), Cztery partity wielkanocne (1980), Dwie partity maryjne (1980), Te Deum (1986), Ecce lignum crucis (1986), Hymnus in honorem Sancti Petri et Pauli (1994), Sekwencja I „Dies iræ” (1996), Sekwencja II „Victimæ paschali laudes” (1996), a także V Koncert organowy „Ewangelicki”. Wiele utworów organowych jest opartych na motywach polskich pieśni religijnych i monodii gregoriańskiej. Twórczość Sawy nie jest stylistycznie jednolita. Można podzielić ją na okresy, wyśledzić przemiany, dążenia, cechy charakterystyczne, wskazać techniki kompozytorskie. Sawa jednak stale zaskakiwał nowymi rozwiązaniami melodyczno-harmonicznymi, kolorystyczno-barwowymi i zmiennymi nastrojami. Wyróżniała go olbrzymia inwencja twórcza, pomysłowość i ogromna wrażliwość. Jego utwory charakteryzują się spontanicznością, świeżością brzmienia i szerokim wachlarzem możliwości ekspresyjno-dramaturgicznych. Z łatwością potrafi połączyć w jednej partyturze gregoriańską monodię i rytm oberka, polifoniczne przebiegi i kolorystyczne współbrzmienia klasterowe, tonalność i atonalność. W jego dziełach można spotkać zarówno poszukiwania sonorystyczne, jak i próby stylizacji i archaizacji.