Przewodnik po polskiej
muzyce sakralnej
Marcin Tadeusz Łukaszewski
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Paweł Szymański
PAWEŁ SZYMAŃSKI, urodzony 28 marca 1954 w Warszawie. Kompozytor.
Ukończył Państwowe Liceum Muzyczne im. K. Szymanowskiego w Warszawie w klasie fagotu K. Piwkowskiego. Studia kompozytorskie odbył w latach 1974-1978 w warszawskiej PWSM u Włodzimierza Kotońskiego i Tadeusza Bairda (dyplom z wyróżnieniem). Warsztat kompozytorski doskonalił w latach 1978, 1980 i 1982 na Międzynarodowych Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadt. Kompozycję studiował również w latach 1984-1985 u Romana Haubenstocka-Ramatiego w Wiedniu, uzyskawszy stypendium im. G. v. Herdera. Jako stypendysta Deutscher Akademischer Austauschdienst pracował w latach 1987-1988 w Studiu Elektronicznym Technische Universität w Berlinie. O zainteresowaniach kompozytora muzyką elektroakustyczną świadczy współpraca także ze studiami w Polsce: Studiem Eksperymentalnym Polskiego Radia (1979-1981), Niezależnym Studiem Muzyki Elektroakustycznej (współzałożyciel, 1982-1984) i Studiem Muzyki Elektronicznej przy Akademii Muzycznej (obecnie im. Krzysztofa Pendereckiego) w Krakowie (1983).
Przez pięć lat prowadził działalność pedagogiczną, pracując w latach 1982-1987 na Wydziale Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki Akademii Muzycznej im. F. Chopina (obecnie uniwersytet) w Warszawie. Jest członkiem Związku Kompozytorów Polskich (w latach 1989–1999 był członkiem Zarządu Głównego, a w latach 1991–1994 i 1997–1999 – wiceprezesem). Ponadto, stale współpracował z Międzynarodowym Festiwalem Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, pełniąc w latach 1987 i 1989–1998 funkcję członka Komisji Programowej, a w 1997 r. został współzałożycielem Fundacji Przyjaciół Warszawskiej Jesieni.
Utwory Pawła Szymańskiego prezentowano, poza Polską, w wielu krajach europejskich (m.in. w Austrii, Danii, Francji, Holandii, Niemczech, Szwecji, na Węgrzech, w Wielkiej Brytanii, we Włoszech), a także w Japonii, Kanadzie, Meksyku i Stanach Zjednoczonych. Większość jego dzieł została zamówiona przez prestiżowe krajowe i zagraniczne instytucje muzyczne (wykaz zamówień odnotowano w haśle o kompozytorze na stronie Polskiego Centrum Informacji Muzycznej[1]). W sezonie artystycznym 2012/2013 Szymański był kompozytorem-rezydentem Filharmonii Narodowej.
Szymański jest laureatem szeregu nagród za twórczość kompozytorską, do których należą m.in.: 1979 – I nagroda na Konkursie Młodych ZKP za Glorię na chór żeński i zespół instrumentalny, 1981 – IV miejsce w kategorii utworów młodych kompozytorów na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu ponownie za Glorię, 1985 – nagroda na Konkursie Kompozytorskim Muzyki Sakralnej w Stuttgarcie za Lux aeterna na głosy i instrumenty, 1988 – I nagroda na Konkursie Kompozytorskim im. Benjamina Brittena w Aldeburgh za Partitę III na klawesyn amplifikowany i orkiestrę, 1993 – Miserere na głosy i instrumenty zostało przedstawione przez Program II Polskiego Radia na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu i znalazło się w grupie utworów rekomendowanych, 1993 – doroczna nagroda ZKP, 1994 – Nagroda Wielka Fundacji Kultury, 1995 – główna nagroda na Konkursie Międzynarodowej Fundacji Muzyki Polskiej za In Paradisum na chór męski, 1998 – nagroda „Fryderyk” w kategorii Muzyka Współczesna za album Portret kompozytora – Paweł Szymański (CD ACCORD), 1999 – nagroda „Fryderyk” w kategorii Muzyka Współczesna za album Koncerty fortepianowe – Lutosławski, Panufnik, Szymański (CD ACCORD), 2006 – nagroda na XXXI Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni za muzykę do filmu Plac Zbawiciela, 2007 – nagroda na VII Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry – Sopot 2007” za muzykę do filmu Natalii Korynckiej-Gruz Inka i do filmu Ryszarda Bugajskiego Śmierć rotmistrza Pileckiego, 2007 – rekomendacja utworu Drei Lieder nach Trakl na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO, 2008 – nagroda „Fryderyk” w kategorii Kompozytor Roku – Muzyka Poważna, 2011 – honorowe członkostwo ZKP, 2014 – nominacja opery Qudsja Zaher do „Opera Awards 2014” w kategorii World Premiere.
[1] Polskie Centrum Informacji Muzycznej, hasło: Paweł Szymański, https://polmic.pl/index.php?option=com_mwosoby&id=6&view=czlowiek&litera=21&Itemid=5&lang=pl, dostęp: 16.08.2020
O MUZYCE O TEMATYCE RELIGIJNEJ
Paweł Szymański okazał się najbardziej cenionym kompozytorem swojego pokolenia w Polsce. Jego muzyka wpisuje się w ramy nurtu postmodernistycznego – świadczy o tym zarówno język muzyczny, technika kompozytorska, jak również strona formalna wielu jego kompozycji. Badacze jego muzyki mówią o „muzyce intertekstualnej” czy „surkonwencjonalnej”. Jego partytury odznaczają się przemyślaną konstrukcją, do budowy których wykorzystuje algorytmy. Fragmenty utworów, które pozornie słuchaczowi wydają się przypadkowo zebranymi dźwiękami, są w istocie przemyślanymi i zaplanowanymi następstwami w oparciu o funkcje algorytmiczne. Głęboką analizę twórczości Szymańskiego przeprowadziła Violetta Kostka w książce opublikowanej przez wydawnictwo Musica Iagellonica[1].
Twórczość inspirowana Sacrum w dorobku Pawła Szymańskiego nie jest liczna. Warto jednak zwrócić uwagę, że to właśnie w kilku przypadkach za utwory o tematyce religijnej Szymański był nagradzany na konkursach kompozytorskich. Dwukrotnie został uhonorowany za Glorię na chór żeński i zespół instrumentalny: w 1979 r. otrzymał I nagrodę na Konkursie Młodych ZKP, a dwa lata później (1981) – IV nagrodę na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu. Nagrody uzyskiwał również za kolejne dzieła o tematyce religijnej: w 1985 r. za Lux aeterna na głosy i instrumenty przyznano Szymańskiemu nagrodę na Konkursie Kompozytorskim Muzyki Sakralnej (konkurs ten zorganizowała Internationale Bachakademie w Stuttgarcie). Nagradzano również późniejsze partytury – Miserere na głosy i instrumenty (1993, rekomendacja na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu), In Paradisum na chór męski (1995, główna nagroda na Konkursie Międzynarodowej Fundacji Muzyki Polskiej). Z kolei utwór Viderunt omnes fines terrae na chór chłopięcy i zespół został zamówiony przez Polskie Radio, a prawykonanie tej kompozycji odbyło się w 1999 r. w Eglise Saint-Pierre w Chartres.
Jak powiedziano, twórczość sakralna Pawła Szymańskiego nie jest liczna, jednakże teksty, po które sięga, to teksty nośne i znaczące – dwukrotnie wykorzystał teksty proprium missae liturgii żałobnej (Lux aeterna, In paradisum deducant te angeli), ponadto teksty psalmu pokutnego Miserere, zaś w utworze na taśmę Crux fidelis – zastosował tytuł z hymnu wielkopostnego o tym tytule. Pierwsze zaś dzieła Szymańskiego o tematyce religijnej (i w ogóle jedne z pierwszych w jego dorobku) – Kyrie i Gloria to dwie inicjalne części ordinarium missae. Jest coś symbolicznego w takim właśnie wyborze tekstów. Szymański jest kompozytorem odrębnym w muzyce polskiej, odrębnym również w aspekcie muzyki o tematyce religijnej. Można powiedzieć, że wyłamuje się z kanonu neotonalnych (często bez końca pisanych w tej samej manierze dźwiękowej) utworów wielu twórców polskich urodzonych w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku.
[1] V. Kostka, Muzyka Pawła Szymańskiego w świetle poetyki intertekstualnej postmodernizmu, Musica Iagellonica, Kraków 2018.
